“Mózg: fascynacje, problemy, tajemnice” – Jerzy Vetulani

(ESTIMATION TIME: 8 MINUTES)

Mózg: Fascynacje, problemy, tajemnice by Jerzy Vetulani

My rating: 5 of 5 stars

Książka tłumaczy wiele zawiłości i zależności biochemicznych oraz neurologicznych dziejących się w naszej głowie. To istotne by rozumieć dlaczego myślimy jak myślimy oraz na co wpływają poszczególne reakcje chemiczne odbywające się pod czaszką. Obowiązkowa lektura dla biohackerów.

View all my reviews

• • • Czlowiek to jedyna istota na ziemi wrazliwa na piekno i sztuke
    • Brzydkość powoduje zachowanie obronne w lewej korze motorycznej
    • Udowodniono że geny odpowiedzialne za uwage poznawcza łączą sie z regulacja czynnosci dopaminy
    • ADHD wiaze sie z niskim poziomem uwagi poznawczej.
    • uwage poznawcza rozwija kontakt ze sztuka
    • Funkcjonalnie mozg można podzielić na 3 części : archeocortex (archeopallium), paleocortex (paleopallium) i neocortex (neopallium).
      • Archeocortex – “mozg przezycia”: agresja, bron sie lub uciekaj, termoregulacja, reprodukcja, motoryka.
      • Paleocortex – emocje, przyjemność, nastrój, motywacja.
      • Neopalium – mózg racjonalny, kora mozgowa silnie rozwinieta u czlowieka: odpowiedzialny za myślenie, przewidywanie, intelekt

• • • Problemy bezosobowe aktywuja obszary kognitywne (poznawcze) mózgu. Problemy osobowe/społeczne  aktywują obszary emocjonalne mozgu. Przy problemach spolecznych obszary emocjonalne aktywuja sie silniej i dzieje sie to “automatycznie” – potrzebna jest “praca” (a wiec i czas) aby aktywowac obszary kognitywne i np dopiero po chwili podjac decyzje racjonalna (na przykladzie paradoksu decyzyjnego z płaczącym dzieckiem czy pociągiem i dźwignią zwrotnicy)
    • Mozg jest plastyczny. Aktywnosc zmyslowa i psychiczna moduluje jego fizyczną strukturę. Jego fizyczny stan wplywa na procesy psychiczne. Co ciekawe na procesy neurogenezy (proces powstawania nowych komorek nerwowych czyli neuronow) maja wplyw:
      • Wzbogacone srodowisko (bombardowanie umyslu wrazeniami wymagajacymu odpowiedzi) –  np nowe otoczenie
      • Wysilek fizyczny (!)
      • Restrykcje kaloryczne czyli glodowki (!)
      • Wysiłek intelektualny (np uczenie sie, zapamietywanie)
    • Neurony lustrzane – neurony aktywujace sie wtedy kiedy osoba wykonuje dana czynność lub widzi(!) kogos innego wykonujaca dana czynność. Stad bierze sie np empatia.
      Z tymi neuronami robiono doświadczenia, które udowodniły, że osoby które są smutne, agresywne lepiej rozumieją teksty które są smutne lub agresywne. Osoby które się często uśmiechają lepiej dostrzegają teksty wesołe

• • • Teoria lewo-półkulowego interpretatora pokazuje ze czlowiek ma silna potrzebe racjonalizowania swoich wyborow (eksperyment z zahipnozowana i parasolka). Etyka, obrzedy a wiec i moralnosc istnialy juz ponad 10k lat temu. Religii wtedy nie bylo. Wg autora – to co ewoluuje to moralnosc a religia, zgodnie z teoria lewopulkolowego interpretatora, sluzy racjonalizacji naszych dzialan
    • Materia mozgu wplywa na aktywnosc psychiczna. Aktywnosc psychiczna wplywa na materie mozgu. Stad wniosek ze psychoterapia ma rownie silne uwarunkowania neurobiologiczne co farmakoterapia (!)
    • Posiadamy 7 rodzajow inteligencji (wg Gardnera): językowa, muzyczna, logiczno-matematyczna, przestrzenna, motoryczna, intrapersonalna, interpersonalna
    • Badania na bliźniakach (wychowywanych osobno) pokazały że Inteligencja jest genetycznie determinowana choć nadal można ją modyfikować poprzez ćwiczenia (lub ich brak). Występuje silna korelacja między Inteligencja a iloscia istoty szarej w mózgu
    • Inteligencja skrystalizowana (gc) – wiedza, zdolnosc uczenia sie, zapamietywania, przypominania.
      Inteligencja plynna (gf) – zdolnosc porownywania, laczenia kropek, odnajdywania sie w nowych sytuacjach. Badania pokazaly ze jest ona silnie zalezna od edukacji (niezalezna genetycznie) – efekt Flynna

• • • Inteligencja w pewnym stopniu (ok.50%) jest determinowana genetycznie. Wystepuje korelacja pomiedzy wysoka inteligencja a nizszym (!) zapotrzebowaniem na glukoze przez neurony
    • Naczelnym celem czlowieka nie jest (jak czasem sie mysli) reprodukcja – gwalt nie ma przyzwoleno spolecznego, a ludzie potrafia miec rozne cele w zyciu. To co jednak jest niezmienne dla wszystkich to poszukiwanie dobrostanu.
    • Agresja dzieli sie na emocjonalna (fight or flight, inicjowana w archeocortex i modyfikowana w paleocortex) i chlodna (plan and act, dodatkowo modyfikowana w neocortex). Zalezna od procesow biochemicznych. Agresja emocjonalna jest alternatywna biochemicznie wzgledem agresji chlodnej (stad trudno o natychmiastowa zmiane jednej agresji w druga). Jej dzialanie oslabia serotonina (wytwarzana z tryptofanu) i brak testosteronu. Uklad serotoniczny jest dziedziczony genetycznie jednak udowodniono ze ekspresja genow serotoninergicznych moze byc zupelnie zmodyfikowana wplywami srodowiskowymi i kulturowymi (za wyjatkiem przypadkow patologii)
    • przyjemnosc dzieli sie na apetytywna (np patrzenie jak ktos gra) oraz konsumatywna (np kiedy samemu się gra)
    • Seks jest istotny w cementowaniu zwiazku – uwalniana podczas niego oksytocyna oraz wazopresyjna powoduja powstanie silnej wiezi uczuciowej
    • Orientacja seksualna jest zwiazana z budowa mózgu. Kobiety oraz homoseksualisci maja mniejsze jadro INAH-3 niz heteroseksualne samce. Jest tak zarowno u ludzi jak i u zwierzat – np baranow
    • Niski poziom serotoniny moze powodowac odhamowanie ukladu seksualnego (czyli zwiekszyc poped celem uzupelnienia brakow serotoniny)
    • Charakterystyczną różnicą między chłopcami a dziewczynkami jest preferencja zabawek : chłopcy wola zabawki mechaniczne, dziewczynki lalki. Czy to cecha uwarunkowana kulturowo? Badania na makakach sugeruja ze jest to różnica wytworzona w ciągu ewolucji u wyższych naczelnych. Samczyki makakow wola zabawki “meskie”, pobudzające do ruchu (piłka, samochodzik), a samiczki – “kobiece” (lalka, miska). U dzieci trudno zmienić wrodzone determinowane płcią wzorce zabawy: pięcioletnia Kinga, która dostala ciężarówkę, traktuje ją jak lalke, otula kocykiem i kolysze do snu.
    • Stres powoduje zanik neuronow i zmniejsza liczbe połączeń miedzy nimi o polowe, w strukturach zwiazanych z aktywnoscia poznawcza, a nasila rozrost neuronow w strukturach związanych z emocjami – damn! To by wiele wyjasnialo!
    • Reakcje neuronow jadra migdalowatego na ostry stres sa u obu plci przeciwne: u samcow stres powoduje zwiększenie liczebnosci kolcow synaptycznych w hipokampie co wiaze sie z poprawa pamieci i sprawnosci myslenia, samice na ostry stres reaguja zmniejszeniem plastycznosci hipokampu i pogorszeniem funkcji poznawczych. Ale już przy stresie chronicznym mezczyzni radza sobie gorzej od kobiet.
    • Pożądanie jest napedzane przez hormony plciowe (testosteron, estriadol), podniecenie przez dopamine i noradrenalinę, a hamowane przez serotonine.
    • Pamięć ze wzgledu na czas trwania opisuje sie jako ENGRAMY.
      • Engram natychmistowy – trwa kilka-kilkanascie sekund. Pozwala na przeprocesowanie informacji, ale bez jej zapamietania
      • Engram krotkotrwaly – jesli informacja jest wazniejsza mozg moze engram “tmp” zamienic w “short” trzymajacy informacje przez okres kilku-kilkuset minut.
      • Engram dlugotrwaly – jesli informacja bedzie powtarzana to jej engram zostanie zamieniony w “long” trwajacy kilka-kilkaset miesiecy

• • • Pamiec krotkotrwala jest realizowana za pomoca zmian elektrycznych w mózgu. Natomiast pamiec dlugotrwala jest realizowana na podlozu materialnym. Dowiedziono tego zatrzymując calkowicie aktywność mózgu (hibernacja chomika), a nastepnie wybudzajac go i sprawdzajac czy pamieta on wyuczone wczesniej rzeczy. Nie ma natomiast pewności czy jest to za sprawa zmian neurochemicznych czy strukturalnych (plastycznosc synaps) mozgu. Wiadomo natomiast ze rozne obszary mozgu komunikuja sie ze soba (wzajemnie aktywuja) w procesie zapamietywania (ogolna teoria sieciowa)
    • Głównym osrodkiem procesowania  (dyspozytornia) pamieci jest hipokamp. Hipokamp rowniez odpowiada za prymitywne reakcje (flight or fight) i zmysl wechu (archicortex sklada sie glownie z hipokampu oraz z fragmentow kory srodwechowej)
    • Okolo 60% neuronow używa kwasu glutaminowego jako neurotransmitera. Hipokamp jest unerwiany właśnie przez neurony glutaminergiczne dochadzace don wylacznie z kory przysrodkowej. Najwyzsze w mozgu stezenie receptorow NMDA (ponudzanych kwasem glutaminowyn) wystepuje w polu CA1 hipokampa.
    • Drugim poza kora pod wzgledem waznosci z punktu widzenia procesów kognitywnych jest uklad jader podstawnych przedmozgowia. Jego neurony jako neuroprzekaznika uzywaja acetylocholiny.
    • Engramy pamieci roboczej wymagaja aktywnego czuwania poniewaz to w tym stanie poziom acetylocholiny w mozgu jest wysoki. Jego stezenie pobudza receptory muskarynowe M2 hamujace pobudzakace sprzezenia zwrotne i ulatwiaja kodowanie nowych informacji.
      • Engramy pamieci dlugotrwalej wymagaja niskiej aktywności czuwania (snu, odpoczynku) ktore wymagaja niskiego stezenia acetylocholiny.

• • • Uklad cholinergiczny jest rowniez istotne do przenoszenia informacji z obszarow pamieci dlugotrwalej do obszarow pamieci roboczej
    • Benzodiazepiny pobudzaja receptory GABA. Ich pobudzenie powoduje uspokojenie, sennisc, otepienie. Te receptory blokuja takze receptory glutaminergiczne jak i uwalnianie acetylocholiny.
    • Wysilek fizyczny powoduje generację neutrofiny BDNF która zapewnia żywotność komorek nerwowych a także nasila długotrwale transmisję synaptyczną
    • Leki takie jak Modafinil czy Ritalin znoszą osłabienia funkcji poznawczych wywołane przez senność. Ich badacze sugeruja ze mogą to być bezpieczne środki poprawiające czynności intelektualne nawet u zdrowych osób
    • Leki zwiększające dostępność acetylocholiny:
      • poprawiają ukrwienie mozgu
      • zwiększają tworzenie ATP
      • zwiększają pobór tlenu i glukozy przez neurony

• • • Namawianie “na sile” do “popędzania” naszego mozgu jest równie etyczne, jak namawianie w reklamie środka przeciwbólowego do wzięcia go, gdy pojawia się ostry ból kiedy się  jest z dziećmi w wesołym miasteczku. Ból może sygnalizować przemijającą dolegliwość ale tez zbliżający się zawał czy udar mózgu, a wtedy dodatkowy wysilek może być zabójczy. Matka umierająca na karuzeli nie będzie najlepszym wspomnieniem dzieci z popołudnia w lunaparku. Często nasz organizm jest mądrzejszy od nas samych.
    • Czy dopalacze sa zle? Czy sa nieetyczne? Tutaj uczeni nie sa zgodni. Czesc uwaza za sle (jak doping, moga uszkodzic mozg) a czesc za naturalne (a czy okulary/kofeina sa etyczne? ponadto jak wiadomo “kazdy lek niewlasciwie stosowany…”,  wielu wybitnych stosowalo nawet mocniejsze formy wspomagania oparte o amfetamine – edison, pius X. Niektorzy np Gary Stix uwazaja ze to kwestia czasu jak vigil (modafinil) czy concerta (ritalin) beda staly obok gripexu.
    • Uogolniajac mozg kontroluje 3 uklady:
      • uklad pobudzenia (czuwanie, sen) dla celow percepcji zjawisk i uwagi
      • uklad kognitywny (pamiec, zapominanie) dla celow swiadomosci i uczenia sie
      • uklad nagrody (przyjemnosc, bol) dla celow rozrozniania dobrego i zlego

• • Efekt Collidge’a – samiec po kilkukrotnym stosunku z samica nie ma ochoty na dalszą kopulację z nią natomiast mógłby kopulować z inną samica.
  • Substancjami zmieniającymi receptory są przekaźniki nerwowe, biorące udział w przekazywaniu informacji z neuronu do neuronu. Np naturalne neuropeptydy, endorfiny i enkefaliny łącza się z receptorami opiatowymi, przenosząc sygnały powodujące euforię u zmniejszenie bólu. Tak się złożyło że analogicznie pobudza ten receptor morfina (niewystępująca w organizmie zwierząt). Nikotyna udaje acetylocholine. Benzodiazepiny pobudzaja receptory GABA. Amfetamina i kokaina pobudzaja posrednio receptory dapaminowe.
  • Narkomania jest olbrzymim, bardzo szkodliwym zjawiskiem społecznym. Niestety, równie niebezpiecznym problemem jest rozprzestrzeniająca się narkofobia: ślepa agresja wymierzona przeciwko wszelkim substancjom uznanym w danej kulturze za narkotyki. Zjawisko to utrudnia sensowne podejście do problemu walki z narkotykami a takze racjonalne podejscie do suplementacji i wspomagania organizmu substancjami zewnetrznymi.